ΑΡΚΟΥΔΟ-ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Το 1994 στην Άμφισσα, την άνοιξη, μια αρκούδα απελευθερώθηκε από τοπικούς ακτιβιστές και η ανάγκη για θεραπεία ήταν επείγουσα (φώτο 1). Τα δόντια της είχαν καταστραφεί από το χαλκά που είχε τοποθετηθεί στη μύτη της και την κακή διατροφή (φώτο 2, 3).
Μια ομάδα τριών επιστημόνων, στα είκοσι/τριάντα τους, ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα και ταξίδεψαν από την Αθήνα στην Άμφισσα, για να θεραπεύσουν το ζώο. Η εθελοντική ομάδα θεραπείας (δύο κτηνίατροι, Λουκάς Καμαριανός και Αλέκος Ρώτας και μια σπουδάστρια/οδοντίατρος, Σοφία Ζιώγα) χειρούργησαν την αρκούδα (φώτο 4, 5, 6) πριν μεταφερθεί στο Νυμφαίο/Αρκτούρο.

Γιάννης Ζιώγας
Ζωγράφος
Αναπληρωτής Καθηγητής, ΤΕΕΤ

Photo 1 to 6: © Loukas Kamarianos, Alekos Rotas, Sophia Zioga, 1994

Συνηθίζω στην Πρέσπα να τρέχω σε ένα χωματόδρομο έξω από του Ψαράδες. Είναι μια όμορφη διαδρομή κατά μήκος της λίμνης, με τα βουνά της Αλβανίας να υψώνονται στην αντίθετη όχθη. Γνωρίζω ότι το μέρος είναι αρκούδας και πάντα τραγουδώ δυνατά ενώ τρέχω, φωνάζω, χτυπώ τα χέρια μου έτσι ώστε να κάνω αντιληπτή την παρουσία μου.
Ένα πρωινό ενώ επέστρεφα έστριψα και νάτη: μεγαλοπρεπής, πενήντα έως εξήντα μέτρα μακριά μου. Θυμάμαι ότι εκείνη την ημέρα ήταν μια από τις λίγες φορές που είχα ξεχάσει να τραγουδήσω, που δεν έκανα θόρυβο.
Η έκσταση κατανίκησε τον φόβο ή τον πανικό.
Κοιτάξαμε ό ένας την άλλη στα μάτια, και αποφάσισα να γυρίσω την πλάτη μου και αργά-αργά να απομακρυνθώ, αλλά δύο βήματα αργότερα αποφάσισα να γυρίσω προς τη αρκούδα για να σιγουρευτώ ότι δεν με ακολουθούσε. Είχε αναχωρήσει. Όλο αυτό διήρκεσε λιγότερο από ένα λεπτό , αλλά έμοιαζε σαν αιώνες μνημονικής εμπειρίας.

Γιάννης Ζιώγας
Ζωγράφος
Αναπληρωτής Καθηγητής, ΤΕΕΤ

Photo 1 to 4: © George Evans

Το ακαδημαϊκό εργαστήριο ζωγραφικής όπου διδάσκω βρίσκεται σε ένα μικρό αγροτικό χωριό που ονομάζεται Μεσονήσι, δέκα χιλιόμετρα από την Φλώρινα. Περιβάλλεται από την πεδιάδα της Πελαγονίας, καλαμποχώραφα, μικρά ποτάμια, καρποφόρα δέντρα, με άλλα λόγια είναι ένα ιδανικό περιβάλλον για την αρκούδα (1, 2).
Ένα πρωινό (φθινόπωρο 2019) παρατήρησα ίχνη από πατημασιές κατά μήκος του κεντρικού χωματόδρομου της πεδιάδας. Όταν φτάσαν οι φοιτητές μου για το εργαστηριακό τους μάθημα πήγαμε έξω στα καλαμοχώραφα για να ιχνηλατήσουμε τις πατημασιές της αρκούδας στο φυσικό της περιβάλλον (φώτο 3,4). Δημιουργήσαμε καλούπια από γύψο ως ανάμνηση του γεγονότος (φώτο 5,6).
Εκείνο το πρωινό μάθημα ήταν, προφανώς, η πρώτη φορά την ιστορία των Σχολών Καλών Τεχνών που μια τάξη ζωγραφικής οργανώθηκε έξω στα χωράφια, παράλληλα με την αρκούδα.

Γιάννης Ζιώγας
Ζωγράφος
Αναπληρωτής Καθηγητής, ΤΕΕΤ

Photo 1 to 6: © Yannis Ziogas, 2020

Τον Μάιο 2012 μια αρσενική αρκούδα πέθανε έξω από τους Ψαράδες. Είχε δηλητηριαστεί από φόλα. Δεν ήταν δυνατόν να μεταφερθεί το πτώμα του νεκρού αρκούδου, διότι ζύγιζε σχεδόν 300 κιλά. Ούτε ήταν δυνατόν να σκαφτεί λάκκος και να καταχωθεί το πτώμα, διότι το έδαφος είναι βραχώδες. Οι φύλακες τον σκέπασαν με πέτρες.
Οκτώ χρόνια αργότερα, το Γενάρη του 2020 οι φοιτητές και φοιτήτριες του 1ου Εργαστηρίου Ζωγραφικής/Εικαστική Πορεία προς τις Πρέσπες διερεύνησαν τη θέση (φώτο 1, 2). Κάποιοι βράχοι είχαν υποχωρήσει και τα κόκαλα άρχισαν να φαίνονται (φώτο 3, 4).
Τι κάνει κανείς με μια τέτοια πραγματικότητα;

Γιάννης Ζιώγας
Ζωγράφος
Αναπληρωτής Καθηγητής, ΤΕΕΤ

Photo 1 to 4: © Yannis Ziogas, 2020

Ήταν μια μακριά μέρα εργασίας, ωστόσο απέμενε να κάνω μια ακόμη δουλειά. Υπήρχε μια παγίδα για λύκους σε μια απομακρυσμένη κοιλάδα του Μαγιέλα, και έπρεπε να ελεγχθεί πριν να πέσει η νύχτα, ώστε να επιβεβαιωθεί ότι όλα ήταν εντάξει πριν να πέσει η νύχτα. Πλησίασα την περιοχή με όλο τον αναγκαίο εξοπλισμό και οδήγησα μέσα από ένα χωματόδρομο που με έφερε στην παγίδα, νοιώθοντας τα μάτια μου βαριά και την κούραση να κυριαρχεί στο σώμα μου. Η θέση της παγίδας ήταν σε άριστη κατάσταση και έτσι άρχισα να οδηγώ προς την επιστροφή και ξαφνικά, άκουσα κάτι. Βγήκα έξω από το αυτοκίνητο και ναι!
Οι λύκοι ούρλιαζαν! Ένοιωσα την καρδιά μου να κτυπά δυνατά και χάρηκα αυτό το πσπάνιο υπέροχο γεγονός. Σκέφτηκα: “ Άξιζε τον κόπο να έρθω μέχρι εδώ». Σε λίγο συνέβη κάτι απρόσμενο· μια θηλυκιά αρκούδα με δύο κουτάβια διέσχισε τον δρόμο μπροστά μου. Η μητέρα στάθηκε στα δυο της πόδια για να καταλάβει καλύτερα ποια ήμουν και αν ήταν ασφαλής, αυτή και τα μικρά της. Τα κουτάβια κοίταξαν προς το μέρος μου, για κάποια δευτερόλεπτα πριν κατηφορίσουν την πλαγιά του βουνού, με την μαμά τους να τα ακολουθεί σαν να ήταν δεμένα με ένα αόρατο νήμα. Είχα μείνει εμβρόντητος: όχι μόνο ήταν μια από τις λίγες αρκούδες που είχαν μείνει στα Απέννινα, ήταν το πρώτο αξιόπιστο συμβάν ανίχνευσης θηλυκής αρκούδας με κουτάβια στο Εθνικό Πάρκο Μαγιέλα.
Έξι χρόνια αργότερα βρίσκομαι και πάλι στο ίδιο σημείο φωτογραφίζοντας το αποτύπωμα μιας αρσενικής αρκούδας πάνω στο ανοιξιάτικο χιόνι. Αναρωτιέμαι αν βρίσκεται ακόμη εδώ, ευχαριστώ τους λύκους που με έκαναν μέρος της ζωής τους για λίγα αξέχαστα λεπτά και τους ευχαριστώ που με σταμάτησαν και έτσι έζησα μια από τις πιο συγκινητικές εμπειρίες που θα μπορούσε να έχει ένας άνθρωπος.

Antonio Antonucci (αφήγηση)
Giovanna Di Domenico (καταγραφή)
Βιολόγοι Άγριας Πανίδας
Εθνικό Πάρκο Μαγιέλα

Μια νεαρή αρσενική καφέ αρκούδα των Απεννίνων κτυπήθηκε από ένα αυτοκίνητο (ή φορτηγό) στον Εθνικό Δρόμο που βρίσκεται κοντά στο Εθνικό Πάρκο Μαγιέλα. Όταν η ομάδα κτηνιάτρων και βιολόγων του Εθνικού Πάρκου Μαγιέλα η αρκούδα ήταν ακόμη ζωντανή, είχε αφεθεί στην άσφαλτο με τα πόδια της ακινητοποιημένα, φαινόταν σαν να είχαν αποκοπεί από το υπόλοιπο σώμα. Η σοβαρότητα του κτυπήματος στη σπονδυλική στήλη ήταν ολοφάνερη, ωστόσο υπήρχε η ελπίδα ότι η κατάσταση δεν φαινόταν τόσο άσχημη όσο φαινόταν. Ακόμη και σε αυτήν την δύσκολη συνθήκη η αρκούδα προσπαθούσε να μετακινηθεί μακριά από τους ανθρώπους, προς το κοντινό δάσος όπου πίστευε ότι θα έβρισκε ένα καταφύγιο για να αναλάβει. Υπήρχε κάτι περίεργο στις κινήσεις της· κινούσε μόνο τη δεξιά πατούσα, ενώ η αριστερή φαινόταν να είναι επίσης λαβωμένη. Η αρκούδα ναρκώθηκε και μεταφέρθηκε στο κέντρο ανάνηψης στο Εθνικό Πάρκο Μαγιέλα. Την αυγή, όταν συνήλθε, ξύπνησε αλλά λίγο πριν το μεσημέρι κείτονταν νεκρός στο κελί του, παρόλο που οι κτηνίατροι κατέβαλαν κάθε προσπάθεια για να τον σώσουν.
Η ακτινογραφία και η νεκροψία έδειξε ότι το ζώο είχε πολλούς σπασμένους σπονδύλους, με αποτέλεσμα αιμοραγία που ήταν και η αιτία του θανάτου. Ο αριστερός βραχίονας είχε ένα κάταγμα δύο μηνών και πολλά θραύσματα από σφαίρες. Αυτό ανέδειξε και την αιτία της πληγής: η αρκούδα είχε πυροβοληθεί παράνομα δύο μήνες πριν την κτυπήσει το όχημα. Η ιστορία του M1.110 ήταν προφανώς καθαρή. Πυροβολήθηκε κάποια μέρα του Αυγούστου από ένα άτομο που στόχευσε στην καρδιά, αλλά απέτυχε, αντί για αυτό λαβώθηκε στο βραχίονα. Η αρκούδα ταλαντεύθηκε αλλά κατάφερε να παραμείνει ζωντανή και να διαφύγει. Έζησε επί δύο μήνες με δύο υγιείς πατούσες τρώγοντας φρούτα και προετοιμαζόμενος για το χειμώνα, αλλά κατά μια πιθανότητα αυτή η συνθήκη, η έλλειψη της τέταρτης πατούσας, οδήγησε στην αδυναμία της να αποφύγει το αυτοκίνητο στις 4:00 το πρώί της 18ης Οκτωβρίου.
Ο θάνατός του ανέδειξε την ιστορία, την ιστορία της ανθρώπινης καταδίωξης και τους θανάτους τω αρκούδων που προκαλούνται από τον ανθρώπινο παράγοντα.

Giovanna Di Domenico
Βιολόγος Άγριας Πανίδας
Εθνικό Πάρκο Μαγιέλα

Κάποτε στους Παλιούς Χρόνους ζούσε ένα παιδί που το λέγανε Σίγκο[…]

Έτσι άρχιζε μια ιστορία των Αυτοχθόνων Βορειοαμερικάνων για την αρκούδα την Μουγουίν και πως ο Σίγκο έγινε παιδί της αρκούδας. Τα παιδιά ερχόταν από τα χωριά που βρίσκονται στο Εθνικό Πάρκο Μαγιέλα και την άκουγαν με τα μάτια και τα αυτιά ανοικτά χωρίς καμιά διακοπή. Όταν η αφήγηση ολοκληρώνονταν ζητούσαν τα παιδιά να την ακούσουν και πάλι, θέλοντας να ακούσουν πως σώθηκε η ζωή του Σίγκο από την μητέρα αρκούδα, που πέθανε για το χατίρι του υιοθετημένου «κουταβιού» της. Οι λέξεις που ακούστηκαν κατά τη διάρκεια της αφήγησης απετέλεσαν για τα παιδιά μια καινούργια ιστορία που γράφτηκε και ειπώθηκε με χρωματιστά σχέδια. Η αρκούδα είναι φιλική, και ήπια, και καλή και όταν πεινάει…τρώει μυρμήγκια!

Giovanna Di Domenico
Βιολόγος Άγριας Πανίδας
Εθνικό Πάρκο Μαγιέλα